Artykuły

1. Wprowadzenie i definicja NNKT
Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe (NNKT), w szczególności z rodzin omega-3 i omega-6, to związki, których organizm człowieka nie potrafi sam syntetyzować i muszą być dostarczane z pożywieniem. Pełnią kluczowe role: są budulcem błon komórkowych (np. kwas DHA stanowi do 60% kwasów tłuszczowych w neuronach), zwiększają ich płynność, usprawniając komunikację międzykomórkową, oraz są prekursorami ważnych biologicznie cząsteczek.

2. Ewolucja a współczesna dieta – źródło nierównowagi
Ewolucyjnie dieta człowieka charakteryzowała się zrównoważonym stosunkiem kwasów omega-6 do omega-3 (1:1 do 4:1). Współczesna, przetworzona dieta Zachodu, bogata w oleje roślinne (źródło omega-6) i uboga w ryby (źródło omega-3), zaburzyła tę równowagę, prowadząc do proporcji nawet 20:1. To "niedopasowanie ewolucyjne" jest uznawane za systemową przyczynę przewlekłego, subklinicznego stanu zapalnego i zwiększonej podatności na choroby cywilizacyjne, w tym autoimmunologiczne.

3. Mechanizmy działania immunologicznego NNKT
NNKT modulują odpowiedź immunologiczną na kilka sposobów:
Konkurencja enzymatyczna i eikozanoidy: Kwasy omega-3 (EPA, DHA) i omega-6 (kwas arachidonowy, AA) konkurują o te same enzymy (COX, LOX). Podczas gdy metabolity AA są silnie prozapalne, metabolity omega-3 są słabiej działające lub przeciwzapalne. Co jest kluczowe, z omega-3 powstają wyspecjalizowane mediatory pro-rozwiązujące (SPMs), które aktywnie gaszą stan zapalny i przywracają homeostazę.

Modulacja ekspresji genów: Kwasy omega-3 hamują czynnik transkrypcyjny NF-κB, redukując produkcję prozapalnych cytokin (np. IL-1, TNF-α). Wpływ na komórki odpornościowe: NNKT promują dojrzewanie makrofagów w fenotyp M2 (naprawczy), mogą zwiększać aktywność fagocytarną i wpływają na rozwój limfocytów T regulatorowych (Treg), kluczowych dla utrzymania tolerancji.

4. Niedobór NNKT a choroby autoimmunologiczne
Niedobór omega-3 przy nadmiarze omega-6 nie osłabia odporności, ale ją dysreguluje. Prowadzi to do:
Przewlekłego stanu zapalnego o niskim natężeniu. Upośledzenia mechanizmów aktywnego rozwiązywania stanu zapalnego.

Utraty tolerancji immunologicznej, gdzie układ odpornościowy atakuje własne tkanki (autoagresja).
Badania kliniczne (np. badanie VITAL) potwierdzają, że suplementacja omega-3 (ok. 1g/dobę) zmniejsza ryzyko zachorowania na choroby autoimmunologiczne (np. RZS, NZJ) o 19%. W terapii RZS skuteczne są wyższe dawki (>2,2 g/dobę), a ich działanie bywa porównywalne z lekami przeciwzapalnymi, przy minimalnych skutkach ubocznych.

5. Rola NNKT w krytycznych okresach życia i interakcja z mikrobiomem
Życie płodowe i wczesne dzieciństwo: Odpowiednia podaż NNKT (zwłaszcza DHA) u matki "programuje" układ immunologiczny dziecka, promując tolerancję i zmniejszając ryzyko alergii oraz chorób autoimmunologicznych w przyszłości.

Oś jelito-odporność: NNKT wspierają integralność bariery jelitowej i korzystnie oddziałują na mikrobiom jelitowy. Zdrowe bakterie produkują krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA), które są kluczowe dla utrzymania równowagi immunologicznej.

6. Zalecenia i suplementacja
Dieta: Należy dążyć do zwiększenia spożycia źródeł omega-3 (tłuste ryby morskie, olej lniany, rzepakowy) przy jednoczesnym ograniczeniu nadmiaru omega-6 (oleje słonecznikowy, kukurydziany).

Suplementacja: Ze względu na niską efektywność konwersji roślinnego ALA do EPA i DHA, suplementacja jest często konieczna. Szczególne zalecenia dotyczą kobiet w ciąży i karmiących(min. 200 mg DHA/dobę, a przy niskim spożyciu ryb nawet 600-1000 mg).

Bezpieczeństwo: Suplementy są generalnie bezpieczne. Bardzo wysokie dawki (>3-4 g/dobę) mogą nieznacznie wydłużać czas krwawienia, ale nie wiąże się to z zwiększonym ryzykiem krwotoków. Suplementy wysokiej jakości minimalizują ryzyko zanieczyszczeń metalami ciężkimi.

Podsumowanie
NNKT, zwłaszcza omega-3, są fundamentalnymi regulatorami odporności. Ich niedobór we współczesnej diecie jest istotnym czynnikiem ryzyka przewlekłego zapalenia i dysregulacji immunologicznej leżącej u podstaw autoagresji. Odpowiednia podaż poprzez dietę i/lub suplementację stanowi skuteczny element prewencji i wspomagania terapii chorób autoimmunologicznych.

Za mało?

Pobierz ebooka.

dr n.med Sławomir Puczkowski